Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας και η ομώνυμη ταινία ΄΄Ο Ζητιάνος΄΄

Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας γεννήθηκε στα Λεχαινά της Ηλείας, πρωτότοκος γιος του Δημητρίου Καρκαβίτσα και της Άννας το γένος Σκαλτσά. Είχε τέσσερις αδερφούς και τέσσερις αδερφές. Τα πρώτα γράμματα έμαθε στη γενέτειρά του και δεκατριών χρόνων πήγε στην Πάτρα για γυμνασιακές σπουδές. Στην Πάτρα μελέτησε ελληνική μυθολογία και ελληνική λογοτεχνία, κυρίως τους Επτανήσιους και τους πεζογράφους της Α' Αθηναϊκής Σχολής. Την περίοδο αυτή χρονολογείται ο άτυχος έρωτάς του για την Ιολάνθη Βασιλειάδη, από τη μορφή της οποίας θεωρείται πως εμπνεύστηκε για την ηρωίδα της Λυγερής (1896). Το 1883 γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από οπού αποφοίτησε πέντε χρόνια αργότερα. Στην Αθήνα σχετίστηκε με τον Κωστή Παλαμά, τον Κων/νο Χατζόπουλο και τον Γρηγόριο Ξενόπουλο. Η προκήρυξη του διαγωνισμού διηγήματος της Εστίας τον ώθησε στο χώρο της ηθογραφίας και ταξίδεψε σε χωριά της Ρούμελης για να συλλέξει λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία τα οποία χρησιμοποίησε στα πρώτα έργα του. Το 1889 στρατεύτηκε και κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Μεσολόγγι γνώρισε τις άθλιες συνθήκες ζωής της ελληνικής υπαίθρου. Τις εντυπώσεις του κατέγραψε σε μια σειρά οδοιπορικών σημειώσεων, που αξιοποίησε στη νουβέλα του Ο Ζητιάνος το 1897. Υπηρέτησε επίσης ως έφεδρος δόκιμος γιατρός και το 1891 μετά τη λήξη της στρατιωτικής του θητείας διορίστηκε υγειονομικός γιατρός στο ατμόπλοιο Αθήναι, με το οποίο ταξίδεψε στη Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, τα παράλια της Μικράς Ασίας και τον Ελλήσποντο. Οι εμπειρίες του από την περίοδο αυτή της ζωής του περιέχονται στο ταξιδιωτικό ημερολόγιο Σ' Ανατολή και Δύση και αξιοποιήθηκαν στη συλλογή διηγημάτων Λόγια της Πλώρης (1899). Από τον Αύγουστο του 1896 και ως το 1921 υπήρξε μόνιμος αξιωματικός του ελληνικού στρατού φθάνοντας ως το βαθμό του γενικού αρχίατρου. Από τη θέση αυτή συνέχισε να ταξιδεύει με συνεχείς μεταθέσεις που επιδίωξε ο ίδιος (την έντονη αυτή επιθυμία του για τα ταξίδια ονόμαζε ο ίδιος αειφυγία). Υπήρξε μέλος της Εθνικής Εταιρίας που προωθούσε τη Μεγάλη Ιδέα και η ήττα του 1897 στάθηκε για τον Καρκαβίτσα μια μεγάλη απογοήτευση. Μέλος του Στρατιωτικού Συνδέσμου το 1909, συμμετείχε στο κίνημα στο Γουδί, στράφηκε όμως στη συνέχεια εναντίον του Βενιζέλου. Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους ως στρατιωτικός γιατρός και το 1916 αντιτάχτηκε στο κίνημα Εθνικής Αμύνης με αποτέλεσμα να τεθεί σε περιορισμό και να εξοριστεί στη συνέχεια ση Μυτιλήνη. Στο στράτευμα επανήλθε το 1920 και αποστρατεύτηκε δυο χρόνια αργότερα με δική του αίτηση.Οι κακουχίες της εξορίας συνέβαλαν στον κλονισμό της υγείας του και το 1922 πέθανε από φυματίωση του λάρυγγα. Σύντροφός του στα τελευταία χρόνια της ζωής του στάθηκε η Δέσποινα Σωτηρίου. Η πορεία του Ανδρέα Καρκαβίτσα στα γράμματα ξεκίνησε στα πλαίσια της φθίνουσας περιόδου του Αθηναϊκού Ρομαντισμού. Από την περίοδο αυτή σώζονται χειρόγραφα από ποιητικά και πεζά έργα του στην καθαρεύουσα. Πολύ σύντομα όμως στράφηκε στη δημοτική και έγινε δημοφιλής στους λογοτεχνικούς κύκλους, δημοσιεύοντας από το 1885 άρθρα ποικίλου περιεχομένου, διηγήματα και νουβέλες σε πολλά αθηναϊκά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Τις εκδόσεις των έργων του φρόντιζε ο ίδιος διορθώνοντας και συμπληρώνοντας τις αρχικές μορφές των κειμένων του. Το 1898 βραβεύτηκε στο διαγωνισμό της Εστίας για το διήγημα Πάσχα στα Πέλαγα και το 1911 τιμήθηκε με το αργυρό Σταυρό. Γύρω στο 1905 η λογοτεχνική παραγωγή του παρουσίασε σημαντική κάμψη που διάρκεσε ως το τέλος της ζωής του με μοναδική εξαίρεση τη διετία 1918-1920, οπότε ξεκίνησε η ενασχόλησή του με τη συγγραφή σχολικών αναγνωσμάτων σε συνεργασία με τον Επαμεινώνδα Παπαμιχαήλ. Πριν το θάνατό του εξέδωσε δυο ακόμη συλλογές παλιότερων διηγημάτων του με στρατιωτική θεματογραφία (Διηγήματα για τα παλικάρια μας και Διηγήματα του γυλιού), ενώ δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τον Αρματωλό, μυθιστόρημα που είχε ξεκινήσει από το 1894. Στο λογοτεχνικό έργο του Καρκαβίτσα κυριαρχεί η δημοτική γλώσσα στη μετριοπαθή της έκφραση. Η συμβολή του συγγραφέα στο δημοτικιστικό Αγώνα χρονολογείται ήδη από το 1892 (τέσσερα χρόνια μετά την έκδοση του έργου του Ψυχάρη Το ταξίδι μου), όταν στον πρόλογο της έκδοσης της πρώτης συλλογής διηγημάτων τοποθετήθηκε υπέρ της δημοτικής. Στη συνέχεια πήρε μέρος στην ίδρυση της εταιρίας "Η Εθνική Γλώσσα" (1905) και ήταν μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου και της Λαογραφικής Εταιρίας του Νικόλαου Πολίτη. Ωστόσο ποτέ δεν ασπάστηκε τις ακρότητες του Ψυχάρη και προσπάθησε να σταθεί ανάμεσα στις ακραίες θέσεις του γλωσσικού ζητήματος. Η πεζογραφία του κινήθηκε αρχικά στα πλαίσια της ειδυλλιακής ηθογραφίας με αρκετά λαογραφικά στοιχεία και πέρασε σταδιακά προς τον ρεαλισμό με στοιχεία κοινωνικού προβληματισμού, με σχηματικό ορόσημο τη Λυγερή (1890) και κορυφαία έκφραση τον Ζητιάνο (1897). Από τα ογδόντα συνολικά διηγήματά σταθμός στάθηκε η συλλογή Τα Λόγια της Πλώρης του 1899, ενώ στο τελευταίο έργο του Ο Αρχαιολόγος (1903) προσπάθησε να λειτουργήσει διδακτικά, προβάλλοντας τις ιδέες του για μια γόνιμη σχέση των νεοελλήνων με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ανδρέα Καρκαβίτσα βλ. Καλαντζοπούλου Βίκυ, «Καρκαβίτσας Ανδρέας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό4. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985, Ξύδης Θεόδωρος, «Καρκαβίτσας Ανδρέας», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας8. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Σταυροπούλου Έρη, «Ανδρέας Καρκαβίτσας», Η παλαιότερη πεζογραφία μας · Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΗ’ (1880-1900), σ.174-217. Αθήνα, Σοκόλης, 1997 και Τσούρας Νίκος Α., «Βιοχρονολόγιο του Αντρέα Καρκαβίτσα», Νέα Εστία128, ετ.ΞΔ΄, 15/9/1990, αρ.1517, σ.1199-1201. Η Σειρά «Ο ΖΗΤΙΑΝΟΣ» σε σκηνοθεσία του ΜΑΡΙΟΥ ΡΕΤΣΙΛΑ είναι διασκευή του ομώνυμου διηγήματος του ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ και εξελίσσεται σε δεκατρία επεισόδια. Ο αδίστακτος επαγγελματίας επαίτης ΚΩΣΤΑΣ ΤΖΙΡΙΤΗΣ ή ΤΖΙΡΙΤΟΚΩΣΤΑΣ (ΑΝΕΣΤΗΣ ΒΛΑΧΟΣ) αποφασίζει να αφήσει την επαιτεία σε όλη την ΕΛΛΑΔΑ, τη ΣΜΥΡΝΗ, τη ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ και τη ΒΛΑΧΙΑ και να επικεντρωθεί στον Θεσσαλικό Κάμπο, όπου οι Τούρκοι έχουν πια φύγει και οι μεγαλοτσιφλικάδες δεσπόζουν και εκμεταλλεύονται τους φτωχούς χωρικούς. Ο Ζητιάνος ΤΖΙΡΙΤΟΚΩΣΤΑΣ, μαζί με τον παραγιό του ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΗ (ΣΠΥΡΟΣ ΜΠΙΜΠΙΛΑΣ) φτάνουν στο χωριό ΝΥΧΤΕΡΕΜΙ, όπου εκμεταλλεύεται με κάθε μέσο και χωρίς ηθικούς φραγμούς την αφέλεια των αθώων και φτωχών κατοίκων. Στο χωριό ΚΡΑΚΟΥΡΑ, οι κάτοικοι είναι επαγγελματίες ζητιάνοι και προετοιμάζουν και διδάσκουν τα παιδιά τους να ζητιανεύουν. Από αυτό το χωριό κατάγεται και ο ΤΖΙΡΙΤΟΚΩΣΤΑΣ, ο οποίος νοικιάζει παιδιά από τις οικογένειες τους και τα παίρνει μαζί του στα ταξίδια του ανά την ΕΛΛΑΔΑ για να ζητιανεύουν. Στο πρώτο επεισόδιο ξετυλίγεται η ιστορία του ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΗ, του παραγιού του ΤΖΙΡΙΤΟΚΩΣΤΑ. Η Χαϊδεμένη (ΑΜΑΛΙΑ ΓΚΙΖΑ) γεννάει δυο υγιέστατα μωρά, τον ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΗ και μια κόρη, αλλά ο πατέρας τους για να κερδίσει περισσότερα χρήματα από την επαιτεία τα παραμορφώνει. Η Χαϊδεμένη τρελαίνεται και ο ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΗΣ μετά από χρόνια καταλήγει στα χέρια του ΤΖΙΡΙΤΟΚΩΣΤΑ. Ο Ζητιάνος μαζί με τον παραγιό του φτάνουν στο ΝΥΧΤΕΡΕΜΙ. Οι κάτοικοι του χωριού αγανακτισμένοι από τον ζυγό του ΝΤΕΜΗ ΑΓΑ συζητούν στο καφενείο, ενώ ο ΒΑΛΑΧΑΣ (ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ), ο τελωνοφύλακας του χωριού, ξυλοκοπεί τον Ζητιάνο. Ο Παπάς του χωριού, ο ΠΑΠΑΡΙΖΟΣ (ΛΑΖΟΣ ΤΕΡΖΑΣ) σώζει τον Ζητιάνο. Οι κάτοικοι του χωριού βοηθούν τον Ζητιάνο και τον ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΗ να σηκωθούν και τους οδηγούν στον αχυρώνα του ΜΑΓΟΥΛΑ. Τα επεισόδια της τηλεοπτικής μεταφοράς

Ενδεικτική Βιβλιογραφία • Άγρας Τέλλος, «Καρκαβίτσας», Μούσα5(29), ετ.Γ΄, Δεκέμβριος 1922, σ.87-90. • Άγρας Τέλλος, «Καρκαβίτσας Ανδρέας», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια13. Αθήνα, Πυρσός, 1933. • Αδάμος Τάκης, «Αντρέας Καρκαβίτσας», Η λογοτεχνική κληρονομιά μας · Από μια άλλη σκοπιά, σ.37-74. Αθήνα, Καστανιώτης, 1979. • Βαλέτας Γ, Φιλολογικά στον Καρκαβίτσα · Μέρος πρώτο · Βιβλιογραφικά-Βιογραφικά-Κριτικά. Πάτρα, έκδοση του περ. Αχαϊκά, 1937. • Βαλέτας Γ, Βιβλιογραφία Ανδρέα Καρκαβίτσα·. Αθήνα, 1940 (β΄ εκδ.). • Βαλέτας Γ, «Αντρέας Καρκαβίτσας· Ο κορυφαίος πεζογράφος του δημοτικισμού», Φιλολογική Πρωτοχρονιά, 1971, σ.101-121. • Βαλέτας Γ., Εισαγωγή στο έργο του Καρκαβίτσα· Βίος και έργο. Αθήνα, ανάτυπο από την έκδοση των Απάντων, 1973. • Δρομάζος Στάθης, «Ανδρέας Καρκαβίτσας, ο πρόδρομος του νεοελληνικού ρεαλισμού», Ελληνικά Γράμματα55-57, 15/11 ως 15/12/1946, σ.334-335, 350-351, 354 και 371. • Θρύλος Άλκης, «Αντρέας Καρκαβίτσας», Νέα Εστία15, αρ.176 και177, 15/4 και 1/5/1934, σ.350-357 και 410-415 [= Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας· Και μερικές άλλες μορφές, σ.32-65. Αθήνα, Δίφρος, 1962]. • Καλαντζοπούλου Βίκυ, «Καρκαβίτσας Ανδρέας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό4. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985. • Καραντώνης Αντρέας, «Ανδρέας Καρκαβίτσας», Φυσιογνωμίες· Τόμος πρώτος, σ.195-205. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977. • Καραντώνης Αντρέας, «Αντρέας Καρκαβίτσας», Κριτικά Μελετήματα, σ.183-198. Αθήνα, 1981. • Κύρου Άδωνις, «Συνέντευξη με τον Καρκαβίτσα», Εστία, 5/2/1905. • Μαστροδημήτρης Π.Δ., «Ηθογραφία και κοινωνική συνείδηση· Η ζωή και το έργο του Α.Καρκαβίτσα», Προοπτικές και προσεγγίσεις· Μελέτες νεοελληνικής Φιλολογίας, σ.77-104. Αθήνα, Νεφέλη, 1991. • Μαστροδημήτρης Π.Δ., «Η Λυγερή του Ανδρέα Καρκαβίτσα», Ανάλεκτα Νεοελληνικής Φιλολογίας, σ.177-195. Αθήνα, Νεφέλη, 1995. • Μαστροδημήτρης Π.Δ., Εισαγωγή στον τόμο Ο Ζητιάνος του Καρκαβίτσα· Εισαγωγή – Κείμενο – Γλωσσάριο. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1982 (έκδοση β΄, βελτιωμένη). • Μπαλούμης Επαμ. Γ., Η λειτουργία του λαογραφικού στοιχείου στο έργο του Α.Καρκαβίτσα· Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα, Εκπαιδευτήρια Κωστέα Γείτονα, 1984. • Μπαλούμης Επαμ. Γ. Ηθογραφικό διήγημα· Κοινωνικοϊστορική προσέγγιση· Καρκαβίτσας, Παπαδιαμάντης, Πολυλάς, σ.53-151. Αθήνα, Μπούρας, χ.χ. • Μπαλούμης Ε.Γ., Ανδρέας Καρκαβίτσας ο ανατόμος της λαϊκής κοινότητας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. • Ξενόπουλος Γρηγόριος, «Ο Αρχαιολόγος υπό Ανδρέα Καρκαβίτσα», Παναθήναια, ετ.Ε΄, 28/2/1905, σ.313-315. • Ξύδης Θεόδωρος (επιμ.), Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης – Ανδρέας Καρακαβίτσας και άλλοι. Αθήνα, Αετός, 1955 (στη σειρά Βασική Βιβλιοθήκη, αρ.28). • Παλαμάς Κωστής, Άπαντα2, σ.163-178. Αθήνα, Μπίρης, 1962. • Παλαμάς Κωστής, Άπαντα16, σ.85-88. Αθήνα, Μπίρης, 1962. • Παλαμάς Κωστής, Άπαντα10, σ. 324-327. Αθήνα, Μπίρης, 1962. • Παναγιωτόπουλος Ι.Μ., «Ο Καρκαβίτσας της στεριάς, της θάλασσας, της πατρίδας», Τα γράμματα και η τέχνη· Μελετήματα και προσωπογραφίες, σ.160-165. Αθήνα, Αστήρ, 1967. • Πολίτη Τζίνα, «Η μυθιστορηματική κατεργασία της ιδεολογίας· Ανάλυση της Λυγερής του Ανδρέα Καρκαβίτσα», Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.20, σ.315-351. Θεσσαλονίκη,1981. • Πολίτη Τζίνα, «Φωνή και γραφή στο μυθιστόρημα του Α.Καρκαβίτσα: Ο Αρχαιολόγος», Σύγχρονα θέματα50-51, περ.Β΄, ετ.17, Ιανουάριος-Ιούνιος 1994, σ.47-52. • Σαχίνης Απόστολος, «Το μυθιστόρημα του Α.Καρκαβίτσα», Νέα Εστία58, αρ.679, 15/10/1955, σ.1335-1340. • Σαχίνης Απόστολος, «Αντρέας Καρκαβίτσας», Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, σ.152-165. Αθήνα, Εστία, 1958 (και έκτη, διορθωμένη έκδοση, 1991) • Σιδερίδου-Θωμοπούλου Νίκη, Η γυναίκα στο έργο του Α.Καρκαβίτσα. Αθήνα, 1943. • Σιδερίδου-Θωμοπούλου Νίκη, Ο Αντρέας Καρκαβίτσας και η εποχή του· Μελέτη. Αθήνα, 1959. • Σιδερίδου Νίκη (εισαγ.επιμ.), Ανδρέα Καρκαβίτσα· ΆπανταΙV, σ.25-33. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1973. • Σταυροπούλου Έρη, «Ανδρέας Καρκαβίτσας», Η παλαιότερη πεζογραφία μας · Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΗ΄(1880-1900), σ.174-217. Αθήνα, Σοκόλης, 1997. • Στεργιόπουλος Κώστας, «Διαίρεση και χαρακτηριστικά της πεζογραφίας του Καρκαβίτσα», Αντίχαρη · Αφιέρωμα στον καθηγητή Σταμάτη Καρατζά, σ.435-444. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1984 (τώρα και στον τόμο ΠεριδιαβάζονταςΒ΄· Στο χώρο της παλιότερης πεζογραφίας μας, σ.119-134. Αθήνα, Κέδρος, 1986). • Peri Massimo, «Στην οδό προς τον ελεύθερο πλάγιο λόγο· παρέμβαση, υποκατάσταση, διαπλοκή», Δοκίμια αφηγηματολογίας, σ.45-98. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1994. Αφιερώματα περιοδικών • Διαβάζω306, 3/3/1993. • Ελληνική Δημιουργία8, αρ.82, 1/7/1951. • Λογοτεχνικό Δελτίο14, ετ.Γ΄, 1/1967. • Νέα Εστία128, ετ.ΞΔ΄, 15/9/1990, αρ.1517.

Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) Ι.Πεζογραφία • Διηγήματα. Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1892 (και έκδοση γ΄, επιδιορθωμένη, Αθήνα, Κολλάρος, 1927) • Η Λυγερή. Αθήνα, τυπ.Εστίας, 1896. • Θεσσαλικές εικόνες· Ο Ζητιάνος. Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1897 (και έκδοση γ΄, επιδιορθωμένη, Αθήνα, Κολλάρος, 1925). • Λόγια της Πλώρης· Θαλασσινά διηγήματα. Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1899. • Παλιές αγάπες (1885-1897). Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1900 (και έκδοση γ’, επιδιορθωμένη, Αθήνα, Κολλάρος, 1925). • Ο Αρχαιολόγος. Αθήνα, τυπ. Εστία, 1904. • Αναγνωστικό Γ΄ Δημοτικού. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, 1918. (με τη συνεργασία του • Επ.Γ.Παπαμιχαήλ και εικονογράφηση του Ρούμπου). • Η Πατρίδα μας· Αρχαία και νέα εποχή. Αθήνα, Δημητράκος, 1919. (αναγνωστικό Δ΄ Δημοτικού με τη συνεργασία του Επ. Γ. Παπαμιχαήλ και εικονογράφηση του Ρούμπου). • Διγενής Ακρίτας. Αθήνα, Δημητράκος, 1920. (αναγνωστικό Ε΄ Δημοτικού με τη συνεργασία του Επ. Γ. Παπαμιχαήλ). • Διηγήματα πραγματογνωστικά. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1920. (με τη συνεργασία του Επ. Γ. Παπαμιχαήλ). • Διηγήματα του Γυλιού. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1922. • Διηγήματα για τα παληκάρια μας. Αθήνα, τυπ.Εστίας,1922. • Ο Διαολής· Και άλλα διηγήματα· Πρόλογος Χρ.Εμ.Αγγελομάτη. Αθήνα, Πυρσός, 1939. • Διηγήματα ανέκδοτα· Προλεγόμενα και φροντίδα Νίκης Greczynka. Αθήνα, τυπ.Μπούκουρη, 1944. ΙΙ.Συγκεντρωτικές εκδόσεις • ΆπανταΙ-ΙV. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1973. (επιμ.-εισαγ. Νίκη Σιδερίδου, εικονογράφηση Π.Βαλασάκης) • ΆπανταΙ-ΙV. Αθήνα, Καπόπουλος, 1973. (φιλολογ. παρουσ. επιμ. Στράτος Χωραφάς) • Τα ΆπανταΑ΄-Ε΄ · Εκδεδομένα-Σκόρπια-Ανέκδοτα. Αθήνα, Γιοβάννης, 1973 (επιμέλεια Γ.Βαλέτας). 1. Για αναλυτική του Ανδρέα Καρκαβίτσα βλ. Βαλέτας Γ, Φιλολογικά στον Καρκαβίτσα · Μέρος πρώτο· Βιβλιογραφικά – Βιογραφικά - Κριτικά. Πάτρα, έκδοση του περ.Αχαϊκά,1937, Βαλέτας Γ, Βιβλιογραφία Ανδρέα Καρκαβίτσα·. Αθήνα, 1940 (β΄ εκδ.), και Σταυροπούλου Ερασμία-Λουϊζα, Βιβλιογραφία Μεταφράσεων νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1986. ΠΗΓΗ