Η μάχη του Λάλα

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΛΑΛΛΑ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΛΑΛΑ

του ΝΙΚΙΑ ΛΟΥΝΤΖΗ

Στη διάρκεια ενός πολέμου καταγράφονται μάχες καθοριστικές και άλλες με σημασία περιορισμένη σε πλεονεκτήματα στρατηγικά ή απλώς ηθικά. Η μάχη του Λάλα, κατά τους πρώτους μήνες της εθνεγερσίας του 1821, αν ίσως όχι καθοριστική, στρατηγικά και ηθικά υπήρξε σίγουρα σημαντική.

ΟΙ ΤΟΥΡΚΑΛΒΑΝΟΙ κάτοικοι της ορεινής Ηλείας όπου βρίσκεται το χωριό Λάλας, πολεμιστές κατά παράδοση, λειτουργούσαν σαν δυνάστες - τρομοκράτες της περιοχής και μια ανοιχτή αναμέτρηση μαζί τους μέχρι τότε έμοιαζε ανέλπιδη. Με συστηματική στρατιωτική εκγύμναση, υπό ενιαία διοίκηση, πλεονεκτούσαν απόλυτα απέναντι στους Έλληνες οπλαρχηγούς με εμπειρίες περιορισμένες στις καταδρομές και με διάσπαρτα κέντρα αποφάσεων. Την ανισορροπία θεράπευσε ωστόσο η άφιξη ενός ισχυρού σώματος Επτανησίων εθελοντών (Κεφαλλήνων κυρίως και Ζακυνθινών) με στρατιωτική οργάνωση και ενισχυμένο οπλισμό.

Η τελική αποχώρηση των Λαλαίων από την Ηλεία σηματοδότησε την πρώτη τακτική νίκη των επαναστατικών δυνάμεων. Σηματοδότησε, ακόμα, τη σύμπνοια του ελληνικού λαού και το εφικτό της ενσάρκωσης του οράματος της ελευθερίας.

Η τουρκική καθεστηκυία τάξη Η διακυβέρνηση της αχανούς τουρκικής αυτοκρατορίας στηριζόταν σε ένα σύστημα ευρείας αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο της οποίας οι τοπικοί πασάδες διασφάλιζαν την άμυνα, την τάξη και την είσπραξη των φόρων με δικά τους στρατιωτικά σώματα. Από μια άποψη θα μπορούσε κανείς να παρομοιάσει τους εν λόγω πασάδες με εργολάβους που διοικούσαν τις περιοχές τους σύμφωνα με κάποιους γενικούς όρους του εργολαβικού έργου και, στις λεπτομέρειες, κατά το δοκούν. Από εκεί και πέρα, οι τελευταίοι προσελάμβαναν τοπικούς υπεργολάβους, πάντα κατά το δοκούν, για την πραγμάτωση των διαφόρων τομέων του ανατεθέντος έργου.

Το καθεστώς αυτό είχε ως συνέπεια τη δημιουργία τοπικών πυρήνων κατ’ επάγγελμα υπεργολάβων, δηλαδή μεγάλων οικογενειών ή μικρών κοινωνικών συνόλων, που ασκούσαν από πατέρα σε γιο τη συγκεκριμένη υπεργολαβία, καλλιεργώντας την αντίστοιχη ικανότητα αλλά και μια νοοτροπία αδίστακτης αυθαιρεσίας. Τέτοια φάρα κληρονομικών πολεμάρχων - υπεργολάβων υπήρξαν οι Λαλαίοι. Μια φάρα ξενόφερτων Τουρκαλβανών που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή γύρω στο 1718 και που με τα χρόνια, κυρίως μετά τα Ορλοφικά του 1770, εξελίχθηκαν σε πραγματικούς δυνάστες της Ηλείας• της Δυτικής Πελοποννήσου γενικότερα.

Πολεμιστές κατ’ επάγγελμα και δεινοί ιππείς συγκέντρωσαν με τη μεγαλύτερη αγριότητα τους τουρκικούς φόρους, αλλά και ανεξέλεγκτα έσοδα για τους εαυτούς τους, με αποτέλεσμα να υψωθούν στον Λάλα, δίπλα στα σπίτια, οχυροί πύργοι. Οι Λαλαίοι το 1821, στην Ηλεία, έμοιαζαν να είναι και το χειρότερο ακόμα να θεωρούνται ακαταμάχητοι. Σχημάτιζαν ένα καλογυμνασμένο, επίλεκτο σώμα πολεμιστών, με τη νοοτροπία του χωροδεσπότη και την ψυχολογία του νικητή.

Η αγγλική «προστασία» των Επτανήσων

Η Επτάνησος, όταν εκδηλώθηκε η εθνεγερσία του 1821, παρ’ ότι διέθετε Σύνταγμα, κυβέρνηση, Βουλή και Γερουσία, τελούσε ουσιαστικά υπό αγγλική κατοχή• παρά την απατηλή ονομασία της προστασίας. Η δε αγγλική πολιτική ήταν και παρέμεινε τουλάχιστον μέχρι το 1825 φιλοτουρκική. Ο ύπατος αρμοστής σερ Τόμας Μαίτλαντ, ένας στρατιωτικός σκληρός και αυταρχικός, απείλησε και στη συνέχεια επέβαλε ποινές φυλάκισης, εξορίας και δήμευσης περιουσίας στους Επτανήσιους, που άμεσα ή έμμεσα, συνέδραμαν τον αγώνα των Ελλήνων επαναστατών.

Οι Κεφαλλονίτες και οι Ζακυνθινοί, που έφθασαν την άνοιξη του 1821 στην Ηλεία και συμπαρατάχθηκαν με τους ντόπιους οπλαρχηγούς, παρουσίαζαν συνεπώς δύο χαρακτηριστικά που τους ξεχώριζαν από αυτούς. Κατά πρώτον, τα κίνητρά τους δεν ήταν άμεσα αλλά συναισθηματικά, καθώς οι ίδιοι δεν τελούσαν υπό τον τουρκικό ζυγό. Κατά δεύτερον, δεν εξέθεταν σε κίνδυνο μόνο τη ζωή τους αλλά και την ευτυχία και το μέλλον των οικογενειών τους. Οι Κεφαλλονίτες και οι Ζακυνθινοί της μάχης του Λάλα δεν είχαν να κερδίσουν απολύτως τίποτα• αντίθετα, προθυμοποιήθηκαν να χάσουν τα πάντα.

Οι Μωραΐτες οπλαρχηγοί

Ηγετική προσωπικότητα στην Ηλεία ήταν ο Γεώργιος Σισίνης από τη Γαστούνη, ο μόνος στον οποίο αναφέρθηκαν οι Λαλαίοι στο γράμμα τους προς τους αδελφούς Μεταξά, αποκαλώντας τον «Ψευτογιώργη». Κοντά του ο Χαράλαμπος Βιλαέτης από τον Πύργο, που είχε υπηρετήσει στον αγγλικό στρατό ως λοχαγός με τον Κολοκοτρώνη και οι οπλαρχηγοί: Γεώργιος Πλαπούτας από τη Γορτυνία, Τζανέτος Χριστόπουλος από την Ολυμπία και Παναγιωτάκης Φωτήλας από τα Καλάβρυτα. Ο Βιλαέτης, που έφτασε από τη Ζάκυνθο με ένα σώμα 150 ανδρών, αναγνωρίστηκε αμέσως ως αρχηγός των επαναστατικών δυνάμεων της Ηλείας, αλλά σκοτώθηκε και αποκεφαλίστηκε στις 10 Μαΐου, στη διάρκεια μιας αιφνιδιαστικής επίθεσης των Λαλαίων στο χωριό Λαντζόι.

Ιόνιοι πατριώτες στην επαναστατημένη Ηλεία

Ήδη από τον Απρίλιο είχε φθάσει στην Ηλεία ένα σώμα 100 Κεφαλλήνων υπό τον πλοίαρχο και Φιλικό Ευαγγέλη Πανά, με δύο σιδερένια κανόνια σε κιλλίβαντες. Το κυρίως όμως κεφαλλονίτικο εκστρατευτικό σώμα από 360 άνδρες αποβιβάστηκε στη Γλαρέντζα στις 9 Μαΐου, υπό τους κόμητες Κωνσταντίνο και Ανδρέα Μεταξά, με δύο ορειχάλκινα θαλασσινά κανόνια που μεταφέρονταν με μουλάρια. Το σώμα αυτό έφθασε με πλοίο των αδελφών Γεράσιμου και Αναστασίου Φωκά, εκ των οποίων ο Γεράσιμος πήρε μέρος και στην εκστρατεία. Τα έξοδα ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Μεταξάς, ενώ ο απόπλους επιτεύχθηκε χάρη στη μεσολάβηση του δεσπότη Αγαθάγγελου Τυπάλδου-Κοζάκη. Ο τελευταίος κατόρθωσε να αποπροσανατολίσει τον Άγγλο διοικητή Ρόμπερτ Τρέιβερς, με συνέπεια όταν έγιναν γνωστά τα γεγονότα του Λάλα ο δεσπότης να καθαιρεθεί και να μεταφερθεί δέσμιος στην Κέρκυρα. Με τους Κεφαλλονίτες συμπαρατάχθηκε λίγο αργότερα ένα μικρότερο σώμα Ζακυνθινών υπό τους Διονύσιο Σεμπρικό - Κατσιλίβα και Παναγιώτη Στρούζα.

Το επτανησιακό εκστρατευτικό σώμα στην Ηλεία δεν λειτούργησε απλά στην ενίσχυση• λειτούργησε και ως εμψυχωτικό πρότυπο. Οι Κεφαλλονίτες αρχηγοί, έχοντας την εμπειρία των γαλλικών και των αγγλικών στρατευμάτων κατοχής, φρόντισαν να οργανώσουν τους Επτανήσιους εθελοντές κατά τρόπον ανάλογο. Δηλαδή με σκοπιές, συνθήματα, επιθεώρηση σκοπιών, προσκλητήρια πρωί και βράδυ και σαλπίσματα που κατηύθυναν τις κινήσεις τόσο κατά τη στρατοπέδευση όσο και κατά τη μάχη. Αν στα χαρακτηριστικά της πειθαρχίας, του συντονισμού και της ενιαίας διοίκησης, συνυπολογίσει κανείς και τη δύναμη πυρός των 4 κανονιών έχει την εικόνα του ρόλου που έπαιξε το επτανησιακό σώμα, ουσιαστικά και ψυχολογικά, στα γεγονότα του Λάλα.

ΠΗΓΗ