Η σχέση Τουρκίας – ΝΑΤΟ μετά το πραξικόπημα.

του Γιώργου Κουλούρη, διεθνολόγου

Το αποτυχημένο πραξικόπημα που έλαβε χώρα στην Τουρκία την Παρασκευή 15 Ιουλίου δημιουργεί μία νέα βάση δεδομένων τόσο στο εσωτερικό της γείτονας χώρας όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Παρά την ήδη ασταθή κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή λόγω της συριακής κρίσης αλλά και της δράσης του Ισλαμικού Κράτους, η απόπειρα ανατροπής της εξουσίας στην Τουρκία μέσω πραξικοπήματος καθιστά ευμετάβλητο το γεωπολιτικό περιβάλλον. Μολονότι έχει περάσει διάστημα από την διεξαγωγή του πραξικοπήματος οι υποκινητές του δεν έχουν καταγραφεί. Ορισμένοι αναφέρουν τον αυτοεξόριστο στην Πενσυλβάννια των Η.Π.Α ισλαμιστή κληρικό Φετουλάχ Γκιουλέν , άλλοι ότι το πραξικόπημα προήλθε από τον Πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν ως μέσο εδραίωσής του στο εσωτερικό της χώρας.   

Ανεξαρτήτως της προέλευσής του, η Τουρκία βρίσκεται σε μία περίοδο αναδιάταξης. Ο στρατός από ισχυρό όπλο της Τουρκίας μετατρέπεται σε μαλακό υπογάστριο ήδη 6,000 στρατιωτικοί έχουν τεθεί σε διαθεσιμότητα ενώ ανοιχτό παραμένει το ζήτημα της επαναφοράς της θανατικής ποινής όσον αφορά τους πραξικοπηματίες. Το τεταμένο κλίμα που επικρατεί στο εσωτερικό της Άγκυρας αναμένεται να επηρεάσει την σχέση της με το ΝΑΤΟ, καθώς ήδη η βάση του Ιντσιρλίκ έχει κλείσει ενώ οι αυταρχικές κινήσεις του Τούρκου Προέδρου επιδεινώνουν την κατάσταση. Παράλληλα η απόπειρα πραξικοπήματος έγινε σε μία περίοδο που η Τουρκία μετά από πολύμηνη συγκρουσιακή σχέση με την Ρωσία φαίνεται να επέρχεται εξομάλυνση στις σχέσεις έπειτα από την συγγνώμη για την ρίψη του ρωσικού αεροσκάφους τον Νοέμβριο του 2015. Πέρα από την σχέση Τουρκίας-ΝΑΤΟ και Τουρκίας-Ρωσίας ιδιαίτερη σημασία αποκτά και ο ρόλος της τρομοκρατίας καθώς ήδη η Τουρκία έχει δεχθεί αρκετές επιθέσεις που σχετίζονται τόσο με το Ισλαμικό Κράτος όσο και με την κουρδική μειονότητα στο εσωτερικό της.

Σχέση Τουρκίας-ΝΑΤΟ μετά την απόπειρα πραξικοπήματος

Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952 και αποτελεί ένα κρίσιμο μέλος για την συμμαχία. Τα βασικά στοιχεία που καθιστούν την Τουρκία αναγκαία για το ΝΑΤΟ είναι η υψίστης σημασία γεωστρατηγική θέση και η στρατιωτική δύναμη. Συγκεκριμένα λόγω της γεωγραφικής της θέσης είναι η μόνη δίοδος προς την πλούσια περιοχή από ενεργειακά κοιτάσματα του Καυκάσου και της Κασπίας, ελέγχει τον Βόσπορο –ένα σημαντικό εμπορικό διάδρομο. Επίσης η εγγύτητά της με την Μέση Ανατολή και το γεγονός πως είναι η μοναδική μουσουλμανική χώρα της Συμμαχίας την καθιστούν δίαυλο επικοινωνίας με τον μουσουλμανικό κόσμο. Πέρα από την γεωστρατηγική της θέση όμως η Τουρκία διαθέτει και άλλα χαρακτηριστικά που την καθιστούν σημαντικό μέλος για το ΝΑΤΟ. Η οικονομική ανάκαμψη από το 2002 και μετά την έχει φέρει στις χώρες G-20 της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ όσον αφορά το στρατιωτικό σκέλος διαθέτει τον 2ο μεγαλύτερο στρατό της Συμμαχίας έπειτα από τις Η.Π.Α με 426,000 στρατιώτες.  Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα στοιχεία αλλά και την κατασκευασμένη από το 1951 βάση του Ιντσιρλίκ που συνορεύει με την Συρία και κατέχει το ¼ των πυρηνικών όπλων του ΝΑΤΟ.

Παρόλο που η σημαντική θέση της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ περιγράφεται από τα δυναμικά χαρακτηριστικά της , μετά την αποτυχημένη διεξαγωγή του πραξικοπήματος αναδύθηκε το ζήτημα κατά πόσον η Τουρκία σέβεται και τηρεί τις αρχές του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Μετά τον απόηχο της 15ης Ιουλίου οι μαζικές εκκαθαρίσεις στρατιωτικών, οι διώξεις σε δημοσίους υπαλλήλους, ο περιορισμός της ελευθερίας του τύπου, η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, η αναστολή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλλά και οι αναφορές περί επαναφοράς της θανατικής ποινής εγείρουν υποψίες για το κατά πόσο η Τουρκία νιώθει μέλος του ΝΑΤΟ. Οι δημοκρατικές αξίες , η ελευθερία και ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα είναι βασικά χαρακτηριστικά του Οργανισμού και δεν δύναται να καταπατηθούν από ένα κράτος-μέλος ειδάλλως θα υπάρξουν αντιδράσεις στο εσωτερικό κάθε κοινωνίας, άρα ενδέχεται να τεθεί εν αμφιβόλω η συνοχή του. Στον αντίποδα, στην Τουρκία καλλιεργείται κλίμα ότι πίσω από το πραξικόπημα βρίσκεται ο Γκιουλέν , ο οποίος εάν δεν εκδοθεί από τις Η.Π.Α στην Τουρκία θα υπάρξουν υποψίες από τουρκικής πλευράς περί συνεργασίας.  Τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις Τουρκίας-ΝΑΤΟ υπήρξαν από το περασμένο καλοκαίρι όταν η Τουρκία καθυστέρησε τόσο να συμμετάσχει στον υπό τις Η.Π.Α διεθνή συνασπισμό εναντίον του Ισλαμικού Κράτους όσο και να παραδώσει την βάση Ιντσιρλίκ ως αεροπορική βάση. Οι εκατέρωθεν αμφισβητήσεις προκαλούν τριγμούς στις σχέσεις ανάμεσα σε δύο ισχυρά κράτη του ΝΑΤΟ και όσο αυτές θα διαιωνίζονται η Συμμαχία ενδέχεται να αντιμετωπίσει ζητήματα στο εσωτερικό της.

Ήδη ο αντίκτυπος της προσπάθειας πραξικοπήματος καταγράφηκε στην βάση Ιντσιρλίκ η οποία για ένα μικρό χρονικό διάστημα παρέμεινε κλειστή καθώς ήτανε βάση των πραξικοπηματιών. Για την συμμαχία του ΝΑΤΟ η συγκεκριμένη βάση είναι ζωτικής σημασίας στην προσπάθεια καταπολέμησης του Ισλαμικού Κράτους, ιδίως μετά τις επιθέσεις που έχουν λάβει χώρα σε Βέλγιο, Γαλλία, Η.Π.Α.  Όσο παρέμεινε κλειστή το Ισλαμικό Κράτος ευνοήθηκε καθώς δεν επιτρέπονταν οι αεροπορικές επιθέσεις εναντίον του, ενώ ο έλεγχος στα σύνορα με την Συρία ήτανε πιο χαλαρός.  Μολονότι η βάση τέθηκε σε λειτουργία έπειτα από την σύλληψη των πραξικοπηματιών παραμένει μοχλός πίεσης από την πλευρά της Τουρκίας σε μία μη έκδοση του Φετουλάχ Γκιουλέν, οπότε η σχέση ανάμεσα στα δύο μέρη παραμένει ευάλωτη.

Εκτός από την βάση Ιντσιρλίκ, το ΝΑΤΟ επηρεάζεται και από την αποδιοργάνωση του στρατού της Τουρκίας. Οι φυλακίσεις μεγάλου αριθμού στρατιωτικών αλλά και η αναξιοπιστία του στρατού ελέω πραξικοπήματος περιορίζουν την ικανότητά του αλλά και την εμπιστοσύνη προς αυτόν. Στο επόμενο διάστημα θα είναι δύσκολο να ανταποκριθεί η Τουρκία στις συμμαχικές της υποχρεώσεις όπως η αποστολή στρατευμάτων σε διάφορες αποστολές του ΝΑΤΟ ,καθώς αναμένεται το βάρος να δοθεί στο εσωτερικό της και στην προσπάθεια ανασυγκρότησης του θεσμού.

Παράλληλα δύο ακόμα μεταβλητές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην σχέση Τουρκίας-ΝΑΤΟ, το κουρδικό και το προσφυγικό. Ανάμεσα στις 2 χώρες υπάρχει διαφορά στην προσέγγιση των Κούρδων της Συρίας. Για τις μεν Η.Π.Α αποτελούν τον ιδανικό εταίρο στην προσπάθεια καταπολέμησης του Ισλαμικού Κράτους για την δε Τουρκία οποιαδήποτε στήριξε στο συριακό κουρδικό κόμμα αποτελεί κίνδυνο για ενδεχόμενη σύμπλευση με το PKK. Η σκέψη ότι οι Η.Π.Α υποθάλπουν το συριακό κουρδικό κόμμα επηρεάζει αρνητικά την σχέση των 2 μερών.

Όσον αφορά το προσφυγικό, υπάρχει ο φόβος από πλευράς της Δύσης ότι μετά την απόπειρα πραξικοπήματος και τις αυταρχικές κινήσεις, η Τουρκία πιθανώς να αθετήσει την συμφωνία με την Ε.Ε. Ήδη στο εσωτερικό της υπάρχουν 3εκ πρόσφυγες, ενώ δεν αποκλείεται να υπάρξει και νέος κύκλος μετανάστευσης εξαιτίας της αστάθειας που προκάλεσε το πραξικόπημα. Αξίζει να αναφερθεί σε αυτό το σημείο πως οι μεταναστευτικές ροές είναι εμφανώς μεγαλύτερες κατά την περίοδο του πραξικοπήματος, αν και είχαν μειωθεί λόγω της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας.

Συμπεραίνεται ότι η συνεργασία Τουρκίας-ΝΑΤΟ είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την συμμαχία αλλά και την σταθερότητα στην ήδη ταραγμένη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η πληθώρα ζητημάτων που απασχολούν τα 2 μέρη επηρεάζονται από την αποτυχημένη έκβαση του πραξικοπήματος και αναμένεται να επιδράσουν αρνητικά στο εγγύς μέλλον στην ομαλή λειτουργία της Συμμαχίας.

Η αλλαγή στάσης Τουρκίας προς Ρωσία ανησυχεί το ΝΑΤΟ;

Η Τουρκία αν και είναι από το 1952 μέλος του ΝΑΤΟ υπάρχει η εκτίμηση ότι η χώρα μπορεί να δράσει και εκτός της Συμμαχίας. Αυτή η αντίληψη επικρατεί στην χώρα καθώς μία έρευνα του 2011 έδειξε πως το ΝΑΤΟ δεν είναι τόσο επιθυμητό στη χώρα. Η Τουρκία θέλει μεγαλύτερο ρόλο στο ΝΑΤΟ, θεωρεί τον εαυτό της σημαντικό δρών στο διεθνές σύστημα για αυτό θέλει να δρα και αυτόνομα, πέρα από τους Συμμάχους της.  Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται από το δόγμα του πρώην Πρωθυπουργού και Υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου περί περιφερειακής ηγεμονίας, κάτι που είναι σε αντίθεση με το ΝΑΤΟ και την καλή πίστη ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Η μεγαλύτερη απόδειξη ως τώρα από την δράση της Τουρκίας ως αυτόνομης εξωτερικής πολιτικής καταγράφεται στην συγκρουσιακή σχέση που έχει αναπτυχθεί από τον Νοέμβριο του 2015 με την Ρωσία.

Οι σχέσεις των  2 χωρών επιδεινώθηκαν άρδην μετά την ρίψη του ρωσικού αεροσκάφους που πετούσε στον εναέριο χώρο της Τουρκίας τον περασμένο Νοέμβριο. Απόρροια της συγκεκριμένης πράξης ήτανε η επιβολή κυρώσεων από πλευράς Μόσχας που έπληξαν τον οικονομικό τομέα της Τουρκίας. Επίσης πάγωσαν σχέδια που αφορούσαν την κατασκευή έργων για προμήθεια φυσικού αερίου. Έχοντας ήδη διάφορα ανοιχτά μέτωπα  στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και η διαμάχη με την Ρωσία συνέβαλε στην σταδιακή απομόνωση της Άγκυρας σε διπλωματικό επίπεδο. Η σύγκρουση των 2 χωρών επεκτάθηκε και στον συριακό εμφύλιο όπου η Ρωσία στήριζε τον Αλαουίτη Πρόεδρο Άσαντ ενώ η Τουρκία την ισλαμική αντιπολίτευση. Αυτή η αρνητική συγκυρία για την Τουρκία έρχεται να επουλωθεί μετά την συγγνώμη από πλευράς Άγκυρας προς την Μόσχα για την ρίψη του αεροσκάφους.

Η διαφαινόμενη εξομάλυνση στις σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας αλλά και η σταδιακή δυσπιστία από πλευράς ΝΑΤΟ για την διαχείριση του αποτυχημένου πραξικοπήματος εγκυμονούν κινδύνους για την συμμαχία. Τόσο η Τουρκία όσο και η Ρωσία θεωρούν ότι η Δύση προσπάθησε να τις καταστήσει υπό την κυριαρχία της και να μην έχουν την θέση που επιθυμούν εντός του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων.  Οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα αλλά και οι ηγεμονικές τάσεις των Ερντογάν-Πούτιν έναντι της Ευρώπης συμβάλλουν σε μία ενδεχόμενη συνεργασία που θα υπονομεύσει τα θεμέλια του ΝΑΤΟ.

Η Τουρκία το διάστημα μετά του πραξικοπήματος δείχνει ευάλωτη, συνεπώς η γεφύρωση του χάσματος με την Ρωσία φαντάζει ως εφικτό σενάριο για το άμεσο μέλλον. To ενδιαφέρον της Ρωσίας για την Ανατολική Μεσόγειο αποδεικνύεται με την συμμετοχή της στον συριακό εμφύλιο, την ναυτική βάση στο Ταρτούς της Συρίας αλλά και με την ίδρυση της Ναυτικής Διοίκησης Μεσογείου.  Η Ρωσία εκμεταλλευόμενη την καχυποψία μεταξύ Τουρκίας-ΝΑΤΟ μπορεί να εδραιώσει την παρουσία της και να επηρεάσει προς το συμφέρον της την Άγκυρα.

Η αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των 2 χωρών διαπιστώνεται και από το γεγονός ότι η Ρωσία φέρεται να είχε προειδοποίηση την Τουρκία για το πραξικόπημα. Αυτή η εξέλιξη δείχνει ότι η Ρωσία προτιμά να συνδιαλέγεται με τον Πρόεδρο Ερντογάν παρά με μία ενδεχόμενη νέα δυτικότροπη κυβέρνηση που θα καθιστά την Τουρκία αμιγώς νατοϊκή δύναμη.

Παρόλο που η Τουρκία εμφορείται από κλίμα αστάθειας και αναδιοργάνωσης στο εσωτερικό της και η οποιαδήποτε συνεργασία φαντάζει τρωτή, η Ρωσία έχει την ευκαιρία να εκμεταλλευτεί το κενό επικοινωνίας μεταξύ ΝΑΤΟ-Τουρκίας και να παγιώσει την θέση της στην Ανατολική Μεσόγειο. Μία στενή συνεργασία μεταξύ των 2 μερών μετά την αποστροφή της Τουρκίας προς την Ρωσία ελλοχεύει κινδύνους για την ομαλή λειτουργία της Συμμαχίας.

Συμπέρασμα

Αν και στο πρώιμο στάδιο διακυβέρνησής του ο Ερντογάν διατήρησε ένα φιλοδυτικό προφίλ στην πορεία αναδύθηκε στην επιφάνεια η ισλαμική ατζέντα και ένας πιο αυταρχικός προσανατολισμός. Αυτό φαίνεται και από τις μαζικές εκκαθαρίσεις στο εσωτερικό μετά το πραξικόπημα με στόχο να εξαλειφθεί το μέτωπο που είναι προσκείμενο στον Φετουλάχ Γκιουλέν. Τόσο η σκληρή αντιμετώπιση στο εσωτερικό της χώρας όσο και η πρόσφατη συγγνώμη προς την Μόσχα υπονομεύουν την συνοχή στο εσωτερικό της Συμμαχίας. Μολονότι οι κίνδυνοι δεν είναι άμεσοι στο μέλλον η συγκεκριμένη αστάθεια ίσως επηρεάσει την παρουσία του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο. Η βαρύνουσας σημασίας βάση του Ιντσιρλίκ, οι πρόσφυγες που βρίσκονται στην τουρκική επικράτεια, η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας , το ζήτημα των Κούρδων και το μέλλον της σχέσης Ρωσίας-Τουρκίας αναμένεται να απασχολήσουν ιδιαίτερα την διεθνή γνώμη. Το ΝΑΤΟ δεν θέλει να απολέσει έναν σύμμαχο όπως η Τουρκία με σημαντική συνεισφορά, για αυτό τον λόγο δεν υπάρχει για την ώρα ζήτημα αποχώρησης από την Συμμαχία καθώς θα υπάρξουν αλυσιδωτές συνέπειες ωστόσο σε περίπτωση που η τεταμένη κατάσταση συνεχίζεται το μέλλον διαγράφεται ζοφερό.

ΠΗΓΗ

 http://terrorism.gr/